Zandvoort is een badplaats en gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland.

De plaats leeft van het toerisme en is ook bekend van een Formule 1-racecircuit, het Circuit Park Zandvoort. Het station Zandvoort aan Zee is het eindpunt van de spoorlijn van Amsterdam via Haarlem. Tot de gemeente behoort ook een deel van het dorp Bentveld.

Geschiedenis

Zandvoort was al in 1100 bekend en heette toen Sandevoerde; een samenstelling van zand en voorde. Tot 1722 was het gebied in handen van de heren van Brederode. Eeuwenlang leefde het dorp van de visvangst, maar in de 19e eeuw ontstonden er andere bronnen van bestaan. In het Verenigd Koninkrijk kwam het zeebaden op, en de Zandvoortse arts dr. Mezger introduceerde dit gebruik in Zandvoort. In 1828 werd het eerste badhuis in gebruik genomen. Tal van beroemdheden trokken naar Zandvoort, onder wie Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije in 1884 en 1885; ter herdenking aan haar bezoeken werd op 28 augustus 2004 een borstbeeld van haar onthuld.

Halverwege de 19e eeuw nam ook de aardappelteelt in de duinen een grote vlucht. In 1881 werd station Zandvoort aan Zee aangesloten op het spoorwegnet, en in 1899 volgde een elektrische tramverbinding met Haarlem (later uitgebreid tot Amsterdam), wat het badtoerisme flink bevorderde. Het fraaie stationsgebouw staat er thans nog steeds. Door de opkomst van het massatoerisme en de snelle treinverbinding nam het percentage vreemdelingen toe en kwamen het dialect en andere lokale cultuuruitingen langzaamaan in de marge.

Bij de aanleg van de spoorweg in 1881 waren er twee stations, Zandvoort Bad en Zandvoort Dorp, zoals op de kaart te zien is. Om het ver afgelegen station Bad te verbinden met het dorp werd een experimentele elektrische tram aangelegd[1] In 1882 was elektrische tractie op spoor helemaal nieuw en Zandvoort was de tweede elektrische tramlijn in de wereld na de demonstratie bij een expositie in Berlijn. De primitieve stroomvoorziening was via de rails net als bij een modelbaan. Dit experiment was geen succes en de lijn werd snel omgebouwd tot een betrouwbare paardentram.[2] Na 1905 werd de huidige kopstation aangelegd dichter bij het dorp. De paardentram werd kort daarna in 1908 opgeheven daar deze geen nut meer had.

Tijdens de jaren dertig van de 20e eeuw had Zandvoort het hoogste percentage NSB'ers van Nederland. De Tweede Wereldoorlog richtte in Zandvoort veel schade aan. Op 23 mei 1942 werd de toegang tot het strand verboden. Enkele maanden later moest vrijwel geheel Zandvoort worden ontruimd. Badhuizen en boulevards werden afgebroken voor de aanleg van de Duitse Atlantikwall. Nog altijd zijn in het gebied tientallen bunkers aanwezig.

Na de oorlog werden veel woningen gebouwd en nam het toerisme sterk toe. In 1948 werd het circuit van Zandvoort aangelegd. Ooit vonden hier zelfs Formule 1-races plaats, maar de provincie Noord-Holland heeft later geweigerd hier een vergunning voor te geven vanwege de geluidsoverlast voor de wijde omgeving. De tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort van de ESM, later de Blauwe Tram van de NZH geheten, maakte op 31 augustus 1957 zijn laatste rit en werd vervangen door bus 80. Tussen 1969 en 1988 bevond zich aan de Boulevard het Dolfirama.

Anno 2003 houdt bijna de helft van het aantal arbeidsplaatsen in Zandvoort verband met het toerisme. Langs de boulevards zijn dan ook op het strand doorlopend strandtenten te vinden, die veel dagjesmensen trekken. Bekende gelegenheden zijn Beach Club Tien, Mango's, De Haven, Club Nautique en Vooges. De meeste strandpaviljoens zijn familiebedrijven. Men bouwt het paviljoen vanaf 1 februari op waarna men direct open mag voor het publiek. Voor 1 november moet het paviljoen weer verwijderd worden. Via het strand Zuid zijn nog enkele paviljoens bereikbaar op een grotere loopafstand: deze bevinden zich echter buiten het zogenaamde 'textielstrand'. Hier bevinden zich South Beach, Azzurro, Paal 69, Maribaya en Adam en Eva.